ตอนที่ ๔ สมเด็จพระนเรศวรทรงปรารภเรื่องตีเมืองเขมร

โคลง๔
๏ ปางนั้นนฤเบศเบื้อง           บูรพา ภพแฮ
เฉลิมพิภพอโยธยา               ยิ่งผู้
พระเดชดั่งรามรา-                 ฆพเข่น เข็ญเฮย
ออกอเรนทร์รั่วรู้                   เร่งร้าวราญสมร
๏ ภูธรสถิตท้อง                     โรงธาร ท่านฤๅ
เถลิงภิมุขพิมาน                     มาศแต้ม
มนตรีชุลีกราน                      กราบแน่น เนืองนา
บัดบดีศวรแย้ม                      โอษฐ์เอื้อนปราศรัย
๏ ไต่ถามถึงทุกข์ถ้อย            ทวยชน
ต่างสนองเสนอกล                แก่ท้าว
พระดัดคดีผล                         ใดเยี่ยง ยุกดิ์นา
เย็นอุระฤๅร้าว                       ราษฎร์ร้อนห่อนมี
๏ นฤบดีดำรัสด้วย                 การยุทธ์
ซึ่งจักยอกัมพุช                      แผ่นโพ้น
พลบกยกเอาอุต-                    ดมโชค ชัยนา
นับดฤษถีนี้โน้น                    แน่นั้นวันเมือ
๏ พลเรือพลรบท้อง              ทางชลา
เกณฑ์แต่พลพารา                 ปักษ์ใต้
ไปตีพุทไธธา-                        นีมาศ เมืองเฮย
ตีป่าสักเสร็จให้                      เร่งล้อมขอมหลวง
๏ พระห่วงแต่เสี้ยน               อัสดง
เกรงกระลับก่อรงค์               รั่วหล้า
คือใครจักคุมคง                     ควรคู่ เข็ญแฮ
อาจประกันกรุงถ้า                 ทัพข้อยคืนถึง
๏ พระพึงพิเคราะห์ผู้             ภักดี ท่านนา
คือพระยาจักรี                        กาจแกล้ว
พระตรัสแด่มนตรี                  มอบมิ่ง เมืองเฮย
กูจักไกลกรุงแก้ว                 เกลือกช้าคลาคืน
๏ เยียวพื้นภพแผ่นด้าว          ตกไถง
ริพิบัติพูนภัย                          เพิ่มพ้อง
สูกันนครใจ                           ครอเคร่า กูเฮย
กูจักพลันคืนป้อง                 ปกหล้าแหล่งสยาม
๏ สงครามพึ่งแผกแพ้             เสียที
แตกเมื่อต้นปีไป                    ห่อนช้า
บร้างกระลับมี                       มาขวบ นี้เลย
มีก็มีปีหน้า                             แน่แท้กูทาย
๏ ทั้งหลายสดับถ้อยท่าน      บรรหาร หนเฮย
ยังบ่เยื้อนสนองสาร               ใส่เกล้า
บัดทูตนครกาญ-                    จนถับ ถึงแฮ
พระยาอามาตย์นำเฝ้า             บอกเบื้องเคืองเข็ญ ฯลฯ
โคลง๒
๏ พระเปรมปราโมทย์ไซร้   ซึ่งบดินทร์ดาลได้
สดับเบื้องบอกรงค์
๏ ธให้หาองค์น้องท้าว          แถลงยุบลเหตุห้าว
ท่านแจ้งทุกอัน แลนา

ถอดคำประพันธ์
ขณะนั้น สมเด็จพระนเรศวรประทับออกขุนนางอยู่ในท้องพระโรง ได้มีพระราชดำรัสถามถึงทุกข์สุขของปวงชน ขุนนางก็กราบทูลให้ทรงทราบ พระองค์ทรงตัดสอนคดีด้วยความยุติธรรม ราษฎรก็อยู่ด้วยความร่มเย็นเป็นสุข แล้วพระองค์ก็มีพระราชดำรัสถึงการที่จะยกทัพไป ตีเขมร โดยกำหนดวันที่จะยกทัพออกไป ส่วนทัพเรือจะให้เกณฑ์หัวเมืองปักษ์ใต้เพื่อยกไปตีเมืองพุทไธมาศและเมืองบัก สักแล้ว ให้เข้าล้อมเมืองหลวงของเขมรไว้ พระองค์ทรงพระวิตกว่าพม่าจะยกกองทัพมา จะได้ให้ใครอยู่ป้องกันบ้านเมืองรอพระองค์เสด็จกลับมา ทรงเห็นว่าพระยาจักรีเป็นผู้ที่เหมาะสมก็ทรงแต่งตั้งให้เป็นผู้รักษาบ้าน เมือง แต่ทรงคาดคะเนว่าทัพพม่าพึ่งจะแตกไปเมื่อต้นปี ปีนี้คงจะยังไม่ยกมา ถ้ามีก็เห็นจะเป็นปีหน้า ขณะที่ทรงปรึกษากันอยู่นั้น ทูตเมืองกาญจนบุรีก็มาถึง และกราบทูลเรื่องราวให้ทรงทราบ พระองค์กลับทรงยินดีที่ได้รับข่าวศึก จึงให้พระเอกาทศรถเข้าเฝ้าเพื่อแจ้งข่าวให้ทราบ